महाराष्ट्रातील खेड्यापाड्यात आणि शहरांमध्ये राहणाऱ्या नागरिकांसाठी राज्य मार्ग परिवहन महामंडळ (एसटी) हा प्रवासाचा सर्वात महत्त्वाचा आणि विश्वासार्ह पर्याय आहे. लालपरी म्हणून ओळखली जाणारी ही बस सेवा गरिबांपासून उच्चवर्गीयांपर्यंत प्रत्येकासाठी महत्त्वाची ठरते. एसटी महामंडळाने आता प्रवाशांसाठी नवीन सवलती, सेवा सुधारणा, आणि योजनांची घोषणा केली आहे. चला, याबाबत सविस्तर माहिती जाणून घेऊया.
एसटी महामंडळाचा प्रवास: एक ऐतिहासिक वारसा
एसटी महामंडळाची स्थापना 1948 मध्ये अवघ्या 36 बसेसपासून झाली होती. त्या काळी लोकांच्या प्रवासासाठी हा एकमेव पर्याय होता. काळानुसार एसटीने विविध बदल आणि सुधारणा करत आज जवळपास 15,000 हून अधिक बसगाड्यांचा ताफा उभा केला आहे.
सुरुवातीला फक्त साध्या लालपरी बसेस होत्या, परंतु नंतर हिरकणी, शिवनेरी, शिवशाही, स्लीपर कोच आणि आता ई-बससारख्या आरामदायक बसेस एसटीच्या ताफ्यात दाखल झाल्या.
परिवहन मंत्री श्री. प्रताप सरनाईक यांनी जाहीर केल्याप्रमाणे, 2025 मध्ये 2,640 नवीन बसेसचा समावेश होणार असून राज्यभरातील प्रत्येक भागात या बस पोहोचतील. या बसेस आधुनिक, पर्यावरणपूरक आणि प्रवाशांसाठी अधिक आरामदायक असतील.
प्रवाशांसाठी सवलती: कोणाला किती लाभ मिळतो?
एसटी महामंडळ विविध सामाजिक गटांना प्रवास भाड्यात मोठ्या प्रमाणावर सवलत देते. सवलतींचा तपशील पुढीलप्रमाणे आहे:
1. विद्यार्थी
– ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांसाठी मासिक पासवर 66% सवलत दिली जाते.
– उन्हाळी सुट्टीत मूळ गावी जाणे, परीक्षेसाठी प्रवास, शैक्षणिक कॅम्पसाठी जाणे, किंवा आजारी आई-वडिलांना भेटण्यासाठी विद्यार्थ्यांना प्रवास सवलतीचा लाभ घेता येतो.
– डब्बेवाले विद्यार्थ्यांना साध्या एसटी बसमध्ये 100% मोफत प्रवास करण्याची परवानगी आहे.
2. 65 वर्षावरील ज्येष्ठ नागरिक
– साध्या एसटी बसमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांना 50% सवलत दिली जाते.
– वातानुकूलित बसेसमध्येही (शिवशाही, स्लीपर) ही सवलत लागू आहे.
3. 75 वर्षावरील ज्येष्ठ नागरिक
– 75 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांना साध्या तसेच वातानुकूलित बसेसमध्ये 100% मोफत प्रवास करता येतो.
4. ग्रामीण मुली (अहिल्याबाई होळकर योजना)
– ग्रामीण भागातील इयत्ता 5 वी ते 12 वी पर्यंत शिक्षण घेणाऱ्या मुलींना 100% मोफत प्रवास दिला जातो.
5. डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर समाजभूषण पुरस्कारप्राप्त व्यक्ती आणि त्यांचे साथीदार
– अशा लाभार्थींना साध्या व वातानुकूलित बसेसमध्ये 100% मोफत प्रवास दिला जातो.
6. महिलांसाठी विशेष सवलत
– 9 मार्च 2023 पासून राज्य सरकारने महिलांसाठी एसटी बस प्रवासात 50% सवलत जाहीर केली आहे. या निर्णयामुळे महिलांना अर्ध्या तिकिटात प्रवास करता येईल.
7. व्यसनमुक्ती सेवा पुरस्कार प्राप्त व्यक्ती
– राष्ट्रपिता महात्मा गांधी राज्यस्तरीय व्यसनमुक्ती सेवा पुरस्कार प्राप्त व्यक्तींना साध्या आणि आराम बसमध्ये 100% सवलत मिळते.
8. अंध आणि दिव्यांग व्यक्ती
– अंध व्यक्तींना साध्या बसमध्ये 75% सवलत, तर शिवशाही आणि वातानुकूलित बसेसमध्ये 70% सवलत दिली जाते.
9. पुरस्कारप्राप्त खेळाडू
– अर्जुन पुरस्कार, द्रोणाचार्य पुरस्कार, आणि छत्रपती पुरस्कार प्राप्त खेळाडूंना सर्व प्रकारच्या एसटी बसेसमध्ये 100% मोफत प्रवास दिला जातो.
सर्वसामान्यांसाठी ई-बस आणि लक्झरी बसेस
एसटी महामंडळाच्या सेवांमध्ये आता ई-बसचा समावेश होणार आहे. या बसेस पर्यावरणपूरक असून प्रवाशांसाठी अधिक आरामदायक असतील. याशिवाय शिवनेरी आणि शिवशाही या लक्झरी बसेस प्रवाशांच्या पसंतीस उतरत आहेत.
परिवहन महामंडळाने स्लीपर कोच बसेसचीही सेवा सुरू केली आहे, ज्यामुळे रात्रीचा प्रवास अधिक आरामदायक होतो.
एसटी तिकिट बुकिंगमध्ये डिजिटल सुविधा
एसटी महामंडळाने प्रवाशांसाठी तिकिट बुकिंग सोपे करण्यासाठी डिजिटल तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला आहे. आता प्रवासी एसटीच्या अधिकृत वेबसाइटवरून किंवा मोबाईल अॅपच्या माध्यमातून आपले तिकिट बुक करू शकतात. तसेच, रद्दीकरणाची सुविधा देखील उपलब्ध आहे.
महत्त्वाचे बदल आणि पुढील योजना
एसटी महामंडळाने प्रवासादरम्यान सेवा सुधारणा करण्यासाठी काही महत्त्वाचे निर्णय घेतले आहेत:
1. बस वेळापत्रकाचा अचूक आढावा: प्रवाशांना वेळेत माहिती देण्यासाठी डिजिटल स्क्रीन बसस्थानकांवर बसवल्या जातील.
2. प्रवास दरांमध्ये समतोल: एसटीने प्रवाशांसाठी तिकीट दर वाजवी ठेवण्याचा प्रयत्न केला आहे, विशेषतः ग्रामीण भागातील लोकांसाठी.
3. महिला व ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष आरक्षण: प्रवाशांच्या सोयीसाठी महिलांसाठी स्वतंत्र जागा राखीव ठेवली जात आहे.
नवीन बसेसची घोषणा
परिवहन मंत्री श्री. प्रताप सरनाईक यांच्या मते, पुढील वर्षभरात राज्यभरातील रस्त्यांवर नवीन बसेस धावताना दिसतील. यात साध्या लालपरीपासून ते लक्झरी ई-बसपर्यंतच्या सर्व प्रकारांच्या बसगाड्या असतील. यामुळे प्रवाशांना अधिक चांगल्या सेवा व सोयीसुविधा मिळतील.